Rộn ràng tết các dân tộc nơi rẻo cao Tây Bắc

Mùa xuân đã đến và hương vị Tết đã thấp thoáng trong không gian. Ngày Tết Nguyên đán là một trong những lễ hội lớn nhất của Việt Nam. Nhưng ngoài tết Nguyên đán thì đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc lại có một những cái tết rất riêng mang đậm bản sắc văn hóa và phong tục của từng vùng.  Dù khá nhau nhưng tất thảy đều toát lên những nét độc đáo, vui tươi.

Lễ hội Gội đầu ngày 30 Tết của người Thái trắng Sơn La

Đã thành thông lệ, cứ vào trưa 30 Tết, người Thái Trắng ở huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La sẽ tổ chức Lễ hội Gội đầu (lễ hội Lung Ta) tại bến gội đầu bản Pom Sinh, xã Chiềng Bằng, huyện Quỳnh Nhai. Trong quan niệm của người Thái Trắng, khi hết một năm cũ, chuẩn bị bước vào năm mới, mọi người trong thôn bản đều phải gội đầu để rửa trôi những vất vả, bệnh tật, điều không may mắn, xui xẻo của năm cũ, tống tiễn tai ương, bệnh tật xuôi theo dòng nước. Đồng thời, cầu mong năm mới tốt lành và may mắn.

Nguồn gốc của lễ hội bắt nguồn từ truyền thuyết về nữ tướng Nàng Han, một người con gái đóng giả trai để tập hợp binh mã, cầm quân đánh đuổi giặc ngoại xâm đuổi giặc ra khỏi bờ cõi nước ta (nay thuộc huyện Phong thổ, tỉnh Lai Châu). Sau khi đánh thắng giặc trở về, đúng vào ngày 30 Tết âm lịch, buổi chiểu hôm đó, Nàng Han ra lệnh cho quân sĩ dừng lại bên bờ suối nghỉ ngơi, tắm gội, ăn mừng chiến thắng và đón chào năm mới. Kể từ đó, để tưởng nhớ đến nữ tướng Nàng Han, cứ chiều 30 Tết, bà con dân tộc Thái trắng lại tổ chức lễ gội đầu để cúng mừng năm mới.

Lên Lào Cai xem người Dao ăn Tết nhảy

Cũng như các đồng bào dân tộc khác, tết âm lịch được người Dao đỏ tổ chức trang trọng với những nét đẹp văn hóa được gìn giữ từ nhiều đời. Từ ngày 28 Tết, khắp làng trên, xóm dưới, đồng bào dân tộc Dao đỏ mổ lợn béo, gà trống thiến, làm bánh nếp. Đây chính là thời điểm các thành viên trong dong họ tụ tập quây quần tại nhà trưởng họ, ngoài việc chúc tụng cùng nhau nâng chén rượu mừng xuân, cầu chúc cho nhau ngày càng làm ăn phát đạt, cháu con khoẻ mạnh… họ còn bàn việc tổ chức nghi lễ Tết nhảy vào sáng mồng 1 hoặc mồng 2 Tết.

Chiều 30 Tết, người Dao đỏ sẽ làm lễ quét nhà (bàn thờ tổ tiên), quét đi những điều không may mắn của năm cũ, dán giấy xanh đỏ, cắt hoạ tiết hình các loài hoa, chim muông trước bàn thờ, dán ở cửa ra vào nhà chính, cửa bếp, chuồng lợn, chuồng gà, gốc cây trong vườn (có ý mời các con vật, đồ vật gắn bó với con người cùng ăn Tết).

Lễ đón giao thừa được người Dao đỏ chuẩn bị chu đáo. Cả gia đình trang phục gọn gàng, xếp hàng trước bàn thờ tổ tiên, chủ nhà (nam giới – người đã được cấp sắc) thay mặt gia đình thắp 3 nén nhang trên bàn thờ tổ tiên rồi xin phép hạ bát nước xuống đưa cho mỗi người uống một ngụm để có thêm sức khoẻ. Người Dao có tục đón lộc trong đêm giao thừa gõ trống, mõ phát ra âm thanh vang vọng đất trời để cầu may, cầu lộc.

Rộn ràng Tết Nào Pê Chầu của người Mông ở Điện Biên

Tết Nào Pê Chầu là một trong những hoạt động tín ngưỡng lâu đời không thể thiếu trong đời sống sản xuất, văn hóa, tâm linh truyền thống của của đồng bào dân tộc Mông ở Nậm Pọng, xã Mường Đăng, huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên.

Nào Pê Chầu có nghĩa là: “Ăn tết ngày 30”, theo quan niệm của người Mông thì ngày 30 tết là ngày diễn ra các nghi lễ chính để bước sang một năm mới. Tết Nào Pê Chầu diễn ra mỗi năm một lần, thường vào tháng Chạp, sớm hơn Tết Nguyên đán của người Việt từ 1 – 2 tháng tùy vào điều kiện thu hoạch mùa màng và việc chuẩn bị tết của từng năm.

Chiều 30 tết (theo cách tính lịch của người Mông), người Mông tiến hành dọn dẹp xung quanh nhà, khơi thông cống rãnh phía ngoài hai bên đầu nhà, vừa làm vừa khấn mong muốn quét những điều xấu, rủi ro, bệnh tật đi theo năm cũ. Đồng thời, cầu mong năm mới sẽ gặp nhiều may mắn, mùa màng bội thu, trâu bò đầy nhà, con cháu khỏe mạnh và hạnh phúc vui tươi.

Sáng mồng 1 Tết, cả bản kéo nhau ra rừng chặt những cành đào, cành mậm dầy hoa và nhặt những hòn đá trắng đẹp mang về để bên bàn thờ. Họ quan niệm hòn đá ví như tiền bạc, hoa mận, hoa đào tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở, gia đình hoà thuận ấm êm hạnh phúc. Ngày mồng 2 Tết diễn ra lễ Tết nhảy (Giàng chảo đao) tại nhà trưởng họ. Mồng 3 Tết, là lễ đưa tiễn tổ tiên và tổ chức các trò chơi dân gian truyền thống.

Tết Khô Chà của người La Hủ ở Lai Châu

Tuy đời sống còn nhiều khó khăn song bà con La Hủ vẫn lưu giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống từ trang phục, ẩm thực, các điệu dân ca, dân vũ. Nhất là việc đón Tết cổ truyền (Khô Chà) được bà con duy trì với nhiều nét văn hóa độc đáo.

Khi mùa thu hoạch kết thúc (tức là vào khoảng cuối tháng 12 dương lịch) cũng là thời điểm cộng đồng người La Hủ vui xuân đón Tết Khô Chà. Đây là cái tết to nhất của người La Hủ, cũng là dịp đoàn tụ của gia đình, cộng đồng. Thời gian ăn Tết kéo dài 3 ngày, bà con chọn ngày ăn Tết thường tránh ngày mất của bố, mẹ.

Trong ngày Tết đầu tiên, gia đình nào cũng làm bánh dày. Cùng với bánh giầy, trong ngày tết của bà con La Hủ không thể thiếu thịt lợn. Lợn trước khi bị chọc tiết sẽ được chủ nhà cho ăn bánh trôi vì tin rằng làm lý như vậy trong năm tới lợn sẽ hay ăn, chóng lớn, khỏe mạnh.

Theo phong tục của người La Hủ, trong ngày đầu tiên của Tết cổ truyền, chỉ những người trong dòng họ (cùng chung tổ tiên một đời) đến nhà đặt ban thờ tổ tiên chúc Tết. Nhưng sau 12 giờ trưa, cả bản trở lên nhộn nhịp, đường mòn trong bản lúc nào cũng có những tốp người đến chúc Tết nhà nhau.

Vào ngày Tết thứ 2, khi con gà đầu tiên trong bản cất tiếng gáy, các gia đình thường cử 1 người đi đến đầu nguồn nước sạch lấy nước về làm cơm cúng tổ tiên (Kê cá khụ). Lễ vật dâng cúng tổ tiên có men ruợu, củ gừng, cơm, thịt lợn và bánh dày được bày trên cái mâm nhỏ đặt ở đầu giường ngủ của vợ chồng gia chủ. Khi các thành viên trong gia đình, dòng họ có mặt đông đủ, chủ nhà quỳ trước mâm lễ khấn tổ tiên phù hộ cho con cháu dồi dào sức khỏe, mùa màng tươi tốt, bội thu; vật nuôi lớn nhanh, không ốm đau, dịch bệnh. Sau đó, bà con đến thăm nhà nhau, chúc nhau những điều tốt đẹp trong năm mới.

Trong 3 ngày Tết, người La Hủ kiêng sát sinh chó, dê vì đó là những con vật gần gũi, thân thiết với người, nếu giết chúng trong ngày Tết thì năm ấy các gia đình trong dòng họ sẽ gặp xui xẻo. Trong những ngày Tết, khi quét nhà, người La Hủ không vứt rác ra ngoài mà ủ vào một góc đợi hết Tết mới bỏ rác đi.

Cùng với thực hiện các lễ nghi thì tại các bản còn tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao. Các chàng trai, cô gái La Hủ với những bộ trang phục mới, sặc sỡ say sưa hòa mình trong các trò chơi dân gian hay các điệu dân ca dân vũ trong tiếng trống chiêng rộn ràng.

Mùa xuân về, khi vạn vật trải qua mùa đông khắc nghiệt và vươn mình đón mùa xuân mới thì vùng cao cũng trở nên rộn ràng, náo nhiệt. Nếu có dịp hãy thử cùng đón tết với đồng bào nơi đây để cảm nhận trọn vẹn bầu không khí mùa xuân rẻo cao nhé.